«Το πράττειν κατά τον ορθόν λόγον»

«Κάθε φυσικό ον γεννά ένα ον, όπως το ίδιο, για παράδειγμα τα φυτά και τα ζώα γιατί και τα δυο έχουν την ικανότητα να γεννούν. Και γεννούν από τις πρώτες αρχές, για παράδειγμα το δέντρο από τον σπόρο γιατί ο σπόρος είναι είδος πρώτης αρχής. Κι ό,τι ακολουθεί τις αρχές γίνεται σαν τις αρχές. Όπως είναι οι αρχές, έτσι είναι κι εκείνο που προκύπτει απ' αυτές. Τούτο φαίνεται καλύτερα στα θέματα της γεωμετρίας. Κι εκεί επίσης, όταν τίθενται ορισμένες αρχές, όπως είναι αυτές οι αρχές, έτσι είναι και όσα ακολουθούν τις αρχές. Για παράδειγμα, αν οι γωνίες του τριγώνου ισούνται με δυο ορθές γωνίες, και του τετραγώνου με τέσσερις, τότε αν αλλάξει το τρίγωνο, έτσι και το τετράγωνο θα αλλάξει (γιατί είναι αντιστρέψιμο), κι αν οι γωνίες του τετραγώνου δεν ισούνται με τέσσερις ορθές γωνίες, ούτε του τριγώνου θα ισούνται με δυο ορθές γωνίες.

Κάτι παρόμοιο ισχύει και για τον άνθρωπο. Διότι, αφού ο άνθρωπος γεννά άνθρωπο, και τις πράξεις που τελεί, τις γεννά από ορισμένες αρχές. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει; Γιατί δεν ισχυριζόμαστε ότι κάποιο πράγμα χωρίς ζωή ενεργεί, ούτε κανένα άλλο από τα έμψυχα έξω από τον άνθρωπο. Είναι λοιπόν φανερό ότι ο άνθρωπος είναι ο γεννήτορας των πράξεών του.

Επειδή λοιπόν βλέπουμε πως οι πράξεις μεταβάλλονται, και ποτέ δεν κάνουμε το ίδιο πράγμα, και οι πράξεις έχουν γεννηθεί απ' ορισμένες αρχές, είναι προφανές ότι, αφού οι πράξεις μεταβάλλονται, μεταβάλλονται επίσης και οι αρχές που τις γεννούν, όπως είπαμε πως συμβαίνει συγκρίνοντας το πράγμα με τη γεωμετρία. Αρχές μιας πράξης, ενάρετης ή κακής, είναι η επιλογή και η θέληση, κι ό,τι είναι σύμφωνο με τη λογική. Είναι λοιπόν φανερό ότι κι αυτές μεταβάλλονται.

Και στις πράξεις μας όμως διαφοροποιούμαστε εκούσια. Έτσι και η αρχή και η προαίρεση μεταβάλλονται εκούσια. Είναι λοιπόν φανερό ότι βρίσκεται στη δική μας διάκριση να είμαστε ενάρετοι ή κακοί.

Ίσως κανείς να έλεγε, αφού είναι στη διάκρισή μου να είμαι δίκαιος και ενάρετος, μπορώ, αν θέλω, να γίνω ο καλύτερος άνθρωπος. Τούτο φυσικά δεν είναι δυνατόν. Γιατί; Διότι δεν είναι ούτε στην περίπτωση του σώματος. Αν θέλει κάποιος να φροντίσει το σώμα του, δεν έπεται ότι θα αποκτήσει καλύτερο σώμα από τον καθένα. Γιατί δεν αρκεί η φροντίδα, πρέπει και το σώμα να είναι όμορφο και καλό από τη φύση. Θα βελτιώσει λοιπόν το σώμα του, αλλά καλύτερος απ' όλους τους ανθρώπους δεν θα γίνει.

Το ίδιο πρέπει να υποθέσουμε και για την ψυχή. Καλύτερος δεν μπορεί να γίνει κάποιος με το να το αποφασίσει -πρέπει να βοηθήσει και η φύση- μπορεί όμως να βελτιωθεί.

Αφού λοιπόν φαίνεται πως είναι στο χέρι μας να γίνουμε ενάρετοι, πρέπει στη συνέχεια να προσδιορίσουμε τι είναι το εκούσιο. Διότι τούτο είναι το κυριότερο στοιχείο της αρετής. Με λόγια απλά, το εκούσιο είναι κάτι που κάνουμε χωρίς εξαναγκασμό». (...)

(Απόσπασμα για τη φρόνηση από το Ηθικών Μεγάλων Α΄, του Αριστοτέλη (Άπαντα, τόμος 4, Εκδόσεις Χατζόπουλος)